..Wel, niet echt. Zeker wanneer (tweedehands-)platen vol zitten met stof en vuilresten zoals vingerafdrukken, nicotine-aanslag en wat nog meer, is het echt aan te raden om deze troep eerst te verwijderen. Dit gooi je dus beter niet op de speler:
Soms zit vuil echter al jaren- of zelfs decennialang – op de plaat, waardoor het hardnekkig zit vastgekoekt en zich dus niet zo gemakkelijk laat verwijderen. De foto hieronder toont schimmelvorming die zich na verloop van tijd vanop de buitenhoes doorheen de papieren binnenhoes is gaan vreten, om zich tenslotte op het vinyl vast te zetten:
Door enkel met een vochtige doek over een plaat te wrijven, verwijder je meestal alleen de bovenlaag van het vuil en stof, terwijl je de rest ervan dieper in de groeven duwt.
De beste resultaten behaal je ongetwijfeld met een “RCM” (kort voor “Record Cleaning Machine”) – een toestel met een draaiplateau en een zuigarm erop gemonteerd. Na met een borsteltje wat reinigingsvloeistof over het oppervlak te verdelen, wordt het losgeweekte vuil door middel van vacuum als het ware uit de groeven van de plaat gezogen – zie ook dit filmpje:
Zo’n RCM is een erg doeltreffende en vooral ook snelle oplossing, die vooral de voorkeur geniet van diegenen die ofwel vinylplaten verhandelen en er dus grote aantallen van moet reinigen, of de verzamelaars die het budget ervoor willen/kunnen vrijmaken. Want een RCM is doorgaans niet echt goedkoop. De steeds groter wordende vraag ten gevolge van de “vinyl-heropleving” van de afgelopen jaren zit er zeker voor iets tussen dat er in recentere tijden door fabrikanten zoals Okki Nokki en Pro-Ject eindelijk ook wat lager geprijsde modellen op de markt kwamen – maar betaalbaar blijft natuurlijk een rekbaar begrip: inclusief toebehoren spreek je toch al gauw over een initiële investering van gemakkelijk vijfhonderd euro. Feit is dat heel wat vinyl-liefhebbers dat bedrag zelfs niet eens aan hun draaitafel hebben uitgegeven – en dat ook lang niet iedereen een grote verzameling heeft staan die dringend moet worden gepoetst.
Kortom: de doeltreffendheid van een RCM staat hier zeker niet ter discussie, maar wel de noodzaak om er één aan te schaffen… want er wordt wel eens beweerd dat “wie ernstig met vinyl bezig is, die investering er maar voor over moet hebben”. Dat is niet alleen wat neerbuigend tegenover de beginnende verzamelaar of minder vermogende vinyl-liefhebber – die bewering is ook onjuist: er bestaan nog andere methodes die minder kostelijk, maar daarom niet “volslagen nutteloos” zijn.
De meest langzame, arbeidsintensieve manier is ongetwijfeld met behulp van… (hout-)lijm. Die wordt in een dunne laag over het vinyl uitgesmeerd, moet vervolgens opdrogen, en wordt tenslotte als een film van het oppervlak gepeld – waardoor al het vuil uit de groeven loskomt. Deze methode, hoewel vaak efficiënt, is niet zonder risico en daardoor zeker niet bestemd voor beginners – maar voor wie zich er niets bij kan voorstellen (of het hoofd schudt vol ongeloof) is er hier een voorbeeldfilmpje:
De meest gebruikelijke ‘manuele’ methode is evenwel om de platen te wassen in een reservoir met borstels. Dit proces reinigt niet alleen; het oppervlak raakt hierdoor ook statisch ontladen – waardoor de plaat nadien ook minder snel rondvliegend stof gaat aantrekken. De twee bekendste uitvoeringen van dit systeem, de Spin-Clean en de Knosti disco-antistat, zijn als sinds de jaren ’70 op de markt. Zelf gebruik ik deze:
de meegeleverde ‘mixture’ van Knosti (apart na te bestellen voor om en bij de 20 EUR per liter) mag dan wel doeltreffend werken, het grote nadeel ervan is dat hij ook een soort coating op de plaat afzet, met als resultaat dat er zich binnen de kortste keren een pluizige dot rond de naald gaat vormen en er na een tijdje ook sprake is van heel wat poedervorming op de onderzijde van het element. Zelf gebruik ik deze Knosti mix niet en bekom ik betere resultaten met andere vloeistoffen – eigen ‘brouwsels’ incluis – verder meer daarover.
het systeem van het filteren en hergebruiken van de reinigingsvloeistof is iets waar ik geen voorstander van ben – zeker niet wanneer je met sterk vervuilde tweedehands-platen aan de slag moet – want hoewel je fijne stofdeeltjes, nicotineresten en dergelijke nog vrij gemakkelijk uit de groeven krijgt, worden er vaak ook allerhande vastgekoekte vetten en zuren (afkomstig van bijvoorbeeld vingerafdrukken) in de vloeistof opgelost – en of een stukje papierfilter dat allemaal tegenhoudt wanneer je het mengsel na gebruik gaat overgieten, lijkt me sterk. Ikzelf ben eerder voorstander van het tijdig en integraal vervangen van de vloeistof en hou het, afhankelijk van de ‘vervuilingsgraad’ van het vinyl, op gemiddeld 15 tot 20 elpees per keer, waarbij ik ze ook naspoel om zoveel mogelijk vuil weg te krijgen – ook daarover verder meer.
Er zijn verschillende soorten reinigingsmiddelen op de markt, op basis van o.a. isopropyl-alcohol, ethanol-alcohol of zepen. Sommige producten zijn gewoon onverdund te gebruiken zoals aangeleverd, andere worden dan weer verkocht in de vorm van een distillaat dat je zelf moet aanlengen met gedemineraliseerd water. En dat brengt ons gelijk bij een belangrijk aandachtspunt:
welke methode je ook kiest, gebruik nooit leidingwater om je platen te reinigen – het bevat mineralen zoals calcium (kalk), magnesium, natrium, kalium, carbonaten en sulfaten. Na het verdampen blijft er gegarandeerd een residu achter op het oppervlak – en dat spul eindigt vervolgens op je naald.
Hoe hoger de zuiverheidsgraad van het water, hoe beter – maar het is écht niet noodzakelijk om dure producten voor laboratorium- of medische doeleinden te gaan kopen – gedemineraliseerd water uit de supermarkt werkt prima en verhelpt grotendeels het probleem met de vorming van residu.
Maar welke handmatige reinigingsmethode werkt er nu het best?
Daarover lopen de meningen erg uiteen. Commercieel verkrijgbare producten ruiken meestal naar alcohol, maar soms ook zeep – van dat laatste is L’Art Du Son een goed voorbeeld: het is een biologisch afbreekbaar distillaat dat heel goede resultaten geeft (flesje rechts op de foto hieronder). Ik gebruik het zelf ook regelmatig en het reinigt fantastisch – maar een groot minpunt ervan is – naast de hoge kost – de beperkte houdbaarheid: de vloeistof die je aanmaakt moet je zo snel mogelijk opgebruiken en eventuele restanten moet je donker bewaren – anders gaan er zich een soort algen in vormen. Ongebruikt overschot van mengsel bewaar ik hooguit twee à drie weken.
Ook heel doeltreffend is de kant-en-klaar reiniger van QS Audio, verdeeld door Tonar. Deze mengeling is op alcohol gebaseerd, reinigt grondig, heeft een heel goede antistatische werking en wordt bijgevolg op internetfora en sociale media heel vaak aanbevolen.
Sommigen zweren dan weer bij een zelfgemaakte mix van bijvoorbeeld lauw water met wat azijn en een paar druppeltjes Dreft erin, en melden daarover goede resultaten. Over de negatieve effecten van leidingwater hebben we het hierboven al gehad, maar ook gewone huishoudproducten (zoals vaatwasmiddel) zijn in regel minder geschikt voor je platen: ze bevatten dan wel de nodige was- en oppervlakte-actieve stoffen, maar ook onnodige geur-en kleurstoffen én ze laten gemakkelijk een residu of coating achter – zeker wanneer je niet naspoelt. Ik wil anderen die dergelijke producten of methodes gebruiken hier zeker niet in diskrediet brengen, indien je tevreden bent met het resultaat is dat al wat telt – maar zelf neem ik het risico toch liever niet. Ik gebruik een betaalbaar en doeltreffend alternatief waarmee, naar mijn ervaring, hardnekkige vuil grondig kan worden verwijderd…
Dit is de samenstelling van de vloeistof die ik gebruik, kostprijs rond de 2 EUR / L:
1 deel isopropyl-alcohol
4 delen gedemineraliseerd water
0.5% Ilfotol oppervlakte-actieve stof
Om 1 liter te maken wordt dat dus: 0,2L isopropyl + 0,8L water + 5 ml Ilfotol. Het volstaat om de container of fles waarin je de verschillende bestanddelen hebt gegoten, wat draaiend heen en weer te bewegen en enkel malen om te keren om alles goed te mengen – eventueel schuim dat wordt gevormd, verdwijnt weer na enkele minuten.
Voor we aan het wassen gaan, eerst nog even iets over de meegeleverde klem van Knosti: deze heeft één groot nadeel – soms durft er vloeistof doorlekken op het label. In uitzonderlijke gevallen is de diameter nét iets te klein (bv. wanneer wanneer een label niet perfect gecentreerd is) en van zodra het papier dan contact maakt met de vloeistof, wordt deze “aangezogen” – met natte labelranden tot gevolg. Meestal trekt het vocht nadien wel weg en is er geen waterschade, maar bij sommige (vooral oudere) labels durft de inkt ervan te gaan uitlopen – en dat is ontzettend vervelend. Aanvankelijk gebruikte ik een geïmproviseerde oplossing met cirkels uit hard plastic die ik aan de binnenzijde van de twee delen plaatste:
Vooraleer de plaat in het bad te plaatsen, verwijder je best eerst overtollig stof, haren en vezeltjes – deze gaan anders blijven vastzitten in de haren van de borstels in het reservoir. Wanneer je de plaat nu tussen de klem hebt geschroefd en ze in het bassin heb geplaatst, draai je ze rond met een langzame, vloeiende beweging:
Oefen alleszins wat geduld, draai de plaat niet te snel, en wanneer je denkt dat het oppervlak voldoende gereinigd is, laat de schijf dan even in dezelfde positie staan zodat het vocht van het bovenste deel naar beneden kan druipen. Haal vervolgens de plaat uit het reservoir en schud ze lichtjes heen en weer zodat ook de druppels onderaan er zoveel mogelijk afvallen.
Hou je vinylplaten op een correcte manier vast en zorg ervoor dat je het oppervlak niet met je vingertoppen aanraakt – dus absoluut NIET zoals op deze foto:
Je houdt je platen best zo goed mogelijk stofvrij door ze indien nodig af te borstelen, voor je ze terug in de binnenhoes plaatst. Gebruik een daartoe geschikte borstel, en oefen nooit teveel druk uit – dit vermijdt dat je het plaatoppervlak per ongeluk beschadigd.
Hou de naald van je draaitafel schoon. Het zorgt niet alleen voor de best mogelijke weergave, maar in combinatie met een optimaal afgestelde tracking verlengt regelmatig onderhoud van de naald ook de levensduur ervan. Het is raadzaam om geregeld met een specifiek daarvoor geschikt carbonborsteltje de naald schoon te maken: met een zachte beweging en zonder al te veel druk uit te oefenen, borstel je met de draairichting van het plateau mee (m.a.w. steeds van achter naar voor) zodat stofdeeltjes en pluisjes loskomen en op de haren van het borsteltje blijven zitten:
Bron: https://chrissonsblog.wordpress.com - 28-11-2016
